Hymn Gaude Mater Polonia powstał w 1253 roku na okoliczność kanonizacji św. Stanisława ze Szczepanowa. Najprawdopodobniej na prośbę ówczesnego biskupa krakowskiego – Prandoty, Wincenty z Kielczy napisał tekst i melodie oficjum brewiarzowego o św. Stanisławie „Dies adest celebris”, a także hymn „Gaude Mater Polonia” oraz sekwencję „Laeta mundus exultans te laude laudet, Stanislae”. Taka była ówczesna praktyka – kto pisał oficjum rymowane, tworzył także hymn i sekwencję. Utwór opowiada o sporze świętego z królem Bolesławem II Śmiałym, męczeństwie świętego oraz towarzyszących jego śmierci cudach. Pisał je w czasach panowania księcia Bolesława II Wstydliwego, który będąc na tronie przez 30 lat nie potrafił zjednoczyć Polski rozdrobnionej na 20 dzielnic. Poeta wspomina о wielkim cudzie. Podobno po poćwiartowaniu ciała Stanisława, nastąpiło cudowne zrośniecie się jego części i do grobu złożono ciało w całości. А tego cudu strzegły orły na niebie, odstraszając inne ptaki przed rozdziobaniem ciała świętego. Owe orły i pośmiertne zrośnięcie się symbolizowały najprawdopodobniej żywą wiarę Polaków w szybkie zjednoczenie kraju i zwycięstwo królewskiego orła na sztandarach (nastąpiło to w kilkadziesiąt lat po kanonizacji św. Stanisława – za czasów króla Władysława I Łokietka).
Ks. prof. Hieronim Feicht (1894-1967) dzięki swojej wieloletniej pracy badawczej nad średniowiecznymi zabytkami muzyki polskiej, poszerzył naszą wiedzę о hymnie Gaude, mater Polonia. Uczony ten twierdził, że melodia utworu „ma budowę symetryczną, typu łukowego czy kolistego, а więc budowę odpowiadającą pieśni ludowej”. Kompozycja Wincentego z Kielczy nie jest kopią znanych już hymnów łacińskich, możliwe jest że inspiracją była melodia polska. Inne źródła podają, że melodia Gaude, mater Polonia nie jest dziełem Wincentego z Kielczy, lecz została przez niego przejęta z trzynastowiecznego hymnu na cześć św. Dominika Gaude, Mater Ecclesia, wywodzącego się ze środowiska dominikanów włoskich. Dostojny, pełen majestatu, podniosły charakter tej pieśni sprawił, że już w średniowieczu zyskała ona ogromną popularność. Hymn ten jest jednym z najpiękniejszych śpiewów chorałowych późnego średniowiecza, dlatego też jego melodia od już ponad 750 lat cieszy się popularnością. Stosowano ją do hymnów na cześć innych świętych. Znalazła się też w hymnie dziękczynnym za zwycięstwo pod Chocimiem w 1621 roku. Pieśń ta towarzyszyła i nadal towarzyszy uroczystościom religijnym i narodowym. Dziś pieśń (najczęściej pierwsza zwrotka) rozbrzmiewa w czasie inauguracji roku akademickiego na wyższych uczelniach, podobnie jak „Gaudeamus igitur”.
Obecnie największą popularnością cieszy się hymn w opracowaniu na czterogłosowy chór mieszany, którego autorem jest Teofil Tomasz Klonowski (1805—1876), kompozytor, dyrygent i pedagog poznański, autor dwutomowego, niezwykle cennego, śpiewnika kościelnego pt. „Szczeble do nieba” (Poznań 1867).
[gview file=”https://www.kielcza.pl/wp-content/uploads/2019/11/Klonowski_-_Gaude.pdf”]